แนะวิธีเช็ก สมาธิสั้น ให้ลูก

Situation

ลูก ชายอายุ 1 ขวบกับอีก 5 เดือนกว่า แต่แกเป็นเด็กที่ซนมากๆ คะ ซนแบบไม่เคยอยู่เฉยๆ หรืออยู่กับที่ได้เกิน 5 นาที แบบนี้เรียกว่า Hyper หรือเปล่าคะ และมีอันตรายต่อพัฒนาการของแกหรือเปล่า

นงลักษณ์ / จ.กาญจนบุรี

Expert : พญ.สุธิรา ริ้วเหลือง

จิตแพทย์เด็กและวัยรุ่น สถาบันสุขภาพจิตเด็กและวัยรุ่น ราชนครินทร์

Solution

มี คุณแม่หลายท่านที่ถามเข้ามาลักษณะแบบนี้ว่าลูกอยู่ไม่เฉย ซนหรือวิ่งตลอด ทำอะไรไม่นาน และหันไปทำอย่างอื่นต่อเรื่อยๆ หรือบางครั้งก็เป็นคนอื่นที่ทัก เช่น คุณครูที่โรงเรียนบ้าง เพื่อนบ้านบ้างหรือแม้กระทั่งคุณปู่คุณย่าในบ้านเราเอง ซึ่งทำให้คุณแม่หลายคนเริ่มไม่แน่ใจหรือกังวลว่าลูกของเราจะเป็น Hyper (แบบที่คุณแม่เรียก) หรือศัพท์ทางการแพทย์ที่แปลว่าเด็กซนสมาธิสั้น (ADHD : Attention Deficit Hyperactive Disorder)หรือไม่นั้น คงต้องมีเกณท์ค่ะว่าอาการอย่างไรที่แพทย์จะวินิจฉัยว่าเป็น และถ้าเป็นจะมีการช่วยเหลืออย่างไร

หมอ ขอเรียกว่าโรคสมาธิสั้นนะคะ โดยมีหลักเกณฑ์ที่เราอาศัยการวินิจฉัยโรคตามคู่มือจำแนกโรคทางจิตเวชของ สมาคมจิตแพทย์อเมริกัน ปี ค.ศ.1994 ซึ่งสามารถใช้เป็นแบบประเมินสำหรับครูหรือนักสุขภาพจิต โดยแบบประเมินนี้ให้บิดามารดาเป็นผู้ประเมิน เพื่อประกอบการวินิจฉัยว่าเด็กเป็นโรคสมาธิสั้น

เกณท์เบื้องต้นก่อนที่จะประเมิน คือ

- เป็นพฤติกรรมที่เกิดขึ้น #o#บ่อย#o# หรือ #o#บ่อยมาก#o# ในช่วง 6 เดือน ที่ผ่านมา และพบ

อย่างน้อย 6 ข้อในจำนวน 9 ข้อ ของแต่ละกลุ่มอาการ

- พฤติกรรมเหล่านี้ไม่เหมาะสมกับระดับพัฒนาการเมื่อเทียบกับเด็กในระดับพัฒนาการ

เดียวกัน เช่น ในเด็กเล็กๆ ที่อายุประมาณก่อนเข้าโรงเรียน คือ ก่อน 5 ขวบพบว่าไม่ค่อยนิ่งตามพัฒนาการอยู่แล้วค่ะ

- พฤติกรรมเหล่านี้เกิดขึ้นทั้งที่โรงเรียนและที่บ้าน คือ พบหลายๆ สถานที่โดยต้องพบ 2 ที่

ขึ้นไป

- พฤติกรรมเหล่านี้มีผลกระทบต่อการเรียน การงาน และการเข้าสังคมกับเพื่อน เช่น งานไม่เสร็จ เพื่อนไม่เล่นด้วย เป็นต้น

- มีอาการเริ่มต้นก่อนอายุ 7 ปี คือ เป็นมาแต่เล็ก

- ไม่ใช่อาการของโรคอื่นๆ อาทิ Pervasive developmental disorder (Autistic) โรคทางสมองทุกชนิด ชัก หรือ โรควิตกกังวลหรือซึมเศร้า เป็นต้น เพราะว่าโรคเหล่านี้เด็กก็มีอาการซน ไม่นิ่งได้เช่นเดียวกันค่ะ รายละเอียดของแต่ละโรคติดตามได้ในล้อมกรอบค่ะ

อีก อย่างลูกของคุณแม่น้องนนท์อายุยังไม่มาก เราก็พบได้ค่ะว่าซน พูดไม่ฟัง ไม่นิ่ง ทำกิจกรรมได้ไม่นาน ดังนั้นก่อนจะสงสัยว่าลูกของคุณแม่เป็นหรือไม่ ก็ขอให้แยกโรคแบบง่ายๆก่อน โดยตรวจสอบจากข้อคำถามตามคู่มือจำแนกโรคทางจิตเวชของสมาคมจิตแพทย์อเมริกัน ปี ค.ศ.1994 ข้างต้น โดยควรมีอาการอย่างน้อย 6 อาการขึ้นไปในข้อ ก. และหรือ ข. เป็นเวลานานอย่างน้อยติดกัน 6 เดือน

ก.อาการขาดสมาธิ (Inattentive symptom)

1.ไม่สามารถจดจำรายละเอียดของงานที่ทำได้ หรือทำผิดเนื่องจากขาดความรอบคอบ

2.ไม่มีสมาธิในการทำงาน หรือการเล่น

3. ไม่สนใจฟังคำพูดของผู้อื่น หรือไม่ฟังเวลาพูดด้วย

4. ไม่สามารถตั้งใจฟังและเก็บรายละเอียดของคำสั่ง ทำให้ทำงานไม่เสร็จหรือผิดพลาด

5. ทำงานไม่เป็นระเบียบ

6. ไม่เต็มใจหรือหลีกเลี่ยงการทำงานที่ต้องใช้ความคิด

7. ทำของใช้ส่วนตัวหรือของจำเป็นสำหรับงานหรือการเรียนหายอยู่บ่อยๆ

8. วอกแวกง่าย

9. ขี้ลืมบ่อยๆในกิจวัตรประจำวันที่ทำเป็นประจำ

ข. อาการซน/หุนหันพลันแล่น (Hyperactivity/Impulsivity symptoms)

1. ยุกยิกอยู่ไม่สุข ชอบขยับมือและเท้าไปมา

2. ชอบลุกจากที่นั่งเวลาอยู่ในห้องเรียนหรือในสถานที่ที่เด็กจำเป็นต้องนั่งเฉยๆ

3. ชอบวิ่งหรือปีนป่ายสิ่งต่างๆ

4. ไม่สามารถเล่นหรืออยู่เงียบๆได้

5. ต้องเคลื่อนไหวตลอดเวลาเหมือนมีเครื่องยนต์ติดตัวอยู่

6. พูดมาก พูดไม่หยุด

7. ชอบโพล่งคำตอบเวลาที่ถามยังไม่จบ

8. มีความลำบากในการเข้าคิว หรือรอคอย

9. ชอบขัดจังหวะหรือสอดแทรกเวลาผู้อื่นกำลังคุยกันหรือแย่งเพื่อนเล่น

เป็น ที่น่าสังเกตค่ะว่า อาการที่หมอเขียนมาเป็นอาการของเด็กที่อยู่ในวัยเรียน นั่นเป็นเพราะว่าเราจะวินิจฉัยอาการเด็กที่เป็นโรคสมาธิสั้นได้นั้น มักอยู่ในช่วงวัยเรียน เราจะวินิจฉัยในเด็กเล็กๆลำบากเนื่องจากอาการซนนั้น แยกจากพัฒนาการเด็กเล็กที่ซนได้ยากค่ะ

ท้าย นี้หมอหวังว่าคุณแม่จะสบายใจขึ้นนะคะเมื่อได้ลองทำตามแบบสอบถามแล้ว แต่ถ้าคุณแม่ยังไม่แน่ใจสามารถพาไปพบแพทย์ได้ โดยเป็นกุมารแพทย์ที่เชี่ยวชาญทางด้านพัฒนาการเด็กหรือจิตแพทย์เด็กก็ได้ค่ะ แพทย์ส่วนมากอยู่ที่โรงพยาบาลรัฐบาลทั่วไป การประเมินก่อนอื่นก็คุยกัน ซักประวัติเพื่อถามอาการทั้งหมดที่หมอเขียนมา ช่วงระหว่างที่คุณหมอถามผู้ปกครองคุณหมอจะสังเกตเด็กไปด้วย อาจให้เด็กได้มีกิจกรรมในห้องเพิ่มเติมเพื่อตรวจสอบความสามารถหรือความผิด ปกติ เช่น ชวนคุย ถามเรื่องโรงเรียน ที่บ้าน หรือเพื่อน และให้วาดรูป มีการให้เขียนชื่อ หรืออาจมีบวกลบเลข อาจมีอย่างอื่นอีกแล้วแต่ว่าเด็กทำได้มากน้อยแค่ไหน

ทั้ง หมดอาจดูเป็นเรื่องที่ธรรมดาๆ แต่สิ่งเหล่านี้แหละค่ะจะเป็นการประเมินเบื้องต้นที่ดีทีเดียวเพราะเด็กบาง คน หมอสามารถวินิจฉัยอาการได้ตั้งแต่ครั้งแรก การประเมินนอกจากพูดคุย ถามตอบเด็กโดยตรง อาจมีการสังเกตเด็กโดยในบางโรงพยาบาลอาจจะมีห้องกระจกที่คุณแม่ถามมาหรือ ห้อง play room เป็นห้องเล่นของเด็กที่จัดไว้ให้เด็กเล่น มีการจัดของเล่นตามหมวดหมู่ นอกจากให้เด็กเล่นแล้วจะยังมีการสังเกตเด็กผ่านทางกระจก(เป็นห้องที่ติดกัน ค่ะ เด็กจะไม่เห็นพวกหมอที่สังเกต เราเรียกว่า one way mirror) ดูพัฒนาการทุกด้านรวมทั้ง การเล่น และสมาธิ หลังจากพบหมอ ถ้ายังไม่ชัดเจนเรื่องการวินิจฉัย อาจมีการประเมินทางจิตวิทยาเพิ่มเติมได้ค่ะ